Tên khoa học:
Jasminum sambac (L.)
Tên khác:
Mạt lợi, Nhài kép, Mạt lị, Nhài đơn, Lài,…
Họ thực vật:
Nhài (danh pháp khoa học: Oleaceae)
Nơi bảo tồn:
Trung Tâm Bảo Tồn Dược Liệu Mộc Châu – Viện Nghiên Cứu, Bảo Tồn và Phát Triển Cây Thuốc Việt.
Mô tả, phân bố:
- Mô tả: Nhài thuộc loài cây thân nhỡ, chiều cao khoảng 0.5 – 3m. Cây có nhiều cành và mọc toả ra xung quanh. Lá cây có hình bầu dục, mặt bóng, mặt lá phía dưới có lông, mép lá nguyên. Hoa nhài mọc ở ngọn, thành từng cụm, màu trắng và có mùi thơm đặc trưng. Quả cây có hình cầu, màu đen, 2 ngăn được bao bọc bởi đài.
- Phân bố: Hoa nhài có nguồn gốc từ Ấn Độ, loài cây này phân bổ ở nhiều quốc gia và được dùng để làm cây cảnh, làm trà và thuốc chữa bệnh. Ở nước ta, cây nhài xuất hiện ở nhiều tỉnh thành. Loài cây này có thể sống và phát triển trên nhiều loại đất, chúng ưa ánh sáng. Do đó, nên trồng cây ở nơi thoáng, rộng và không bị che bởi bóng cây.
Bộ phận dùng, thu hái:
- Bộ phận dùng: Lá, hoa và rễ
- Thu hái: Hoa được thu hái vào mùa hè thu khi vừa mới nở, có thể sử dụng tươi hoặc phơi khô. Rễ cây thường được thu hái vào mùa đông. Sau khi đào lấy rễ, rửa sạch thì mang đi thái nhỏ, phơi khô hoặc sấy khô để dùng dần. Lá được thu hái quanh năm.
Công dụng, cách dùng:
Theo y học cổ truyền
- Tác dụng: Hoa có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, giải biểu và trấn thống. Phần rễ hơi có độc, công dụng gây tê, an thần, trấn thống.
- Chủ trị: Hoa nhài được sắc để chữa sởi do sốt ở trẻ em, sởi mọc không đều, viêm màng khóe mắt, mắt có màng mộng và được dùng để rửa mặt. Lá, hoa dùng để trị mụn nhọt có độc, lỵ, đau bụng, tiêu chảy, ngoại cảm phát sốt. Lá dùng chữa bạch đới, lá khô ngâm với nước và đắp để trị loét lâu ngày. Phần rễ dùng chữa viêm giác mạc, đều kinh, viêm mũi, đòn ngã bị thương, mất ngủ.
Theo y học hiện đại
- Chống ung thư
- Chống oxy hoá: Polyphenol trong hoa nhài – đặc biệt là epigallocatechin gallate (EGCG) giúp chống oxy hoá, phòng ngừa ung thư, làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và giảm cân.
- Điều hoà đường huyết: Hoa có tác dụng điều hoà quá trình sản sinh insulin giúp ổn định nồng độ đường huyết, ngăn ngừa bệnh tiểu đường
- Chống viêm: EGCG có trong dược liệu có tác dụng chống viêm và hạ lipid máu
- Giảm cân: Caffeine và EGCG trong hoa lài có khả năng đốt cháy chất béo, kiểm soát cân nặng và ngăn ngừa béo phì.
- Bảo vệ sức khỏe răng miệng: Catechin có trong dược liệu mang lại hiệu quả trong việc tiêu diệt vi khuẩn gây mảng bám – Streptococcus mutans. Hơn nữa, hoa lài còn có tác dụng sát trùng, loại bỏ mùi hôi miệng.
- Tăng cường chức năng não: Lượng caffeine có trong hoa nhài còn giúp kích thích hệ thống thần kinh ức chế adenosine – chất tạo ra cảm giác thư giãn. Bên cạnh đó, caffeine tăng giải phóng dopamine và serotonin có thể cải thiện tâm trạng, tăng cường chức năng hoạt động não bộ.
- Phòng ngừa bệnh Parkinson và Alzheimer: Chất chống oxy hoá có trong dược liệu có khả năng trung hòa các gốc tự do – một trong những yếu tố có mối liên hệ mật thiết với các bệnh lý về thần kinh.
- Hỗ trợ điều trị bệnh ung thư: Các polyphenol và EGCG trong hoa lài có tác dụng trong việc ức chế tế bào ung thư, giảm kích thước của khối u, đồng thời ngăn ngừa tình trạng di căn.
- Giảm căng thẳng: Mùi thơm dịu của hoa nhài có thể mang lại cảm giác thư giãn và thoải mái. Tuy nhiên, một số người bị dị ứng với mùi hương của loài hoa này.
Cách dùng:
Hoa được hãm làm trà uống, rễ thường được nghiền trong nước và dùng với liều từ 1 – 1.5g/ ngày. Lá được dùng chủ yếu ở dạng đắp ngoài và dạng sắc. Liều dùng của lá và hoa từ 3 – 5g/ ngày.
