Tên khoa học:
Passiflora foetida L.
Tên khác:
Cây lạc tiên, Lồng đèn, Hồng tiên, Long châu quả, Tây phiên liên, Chùm bao, Mắc mát…
Họ thực vật:
Họ Lạc tiên (Passifloraceae)
Nơi Bảo Tồn:
Trung Tâm Bảo Tồn Dược Liệu Mộc Châu – Viện Nghiên Cứu, Bảo Tồn và Phát Triển Cây Thuốc Việt.
Mô tả, phân bố
- Mô tả: Nhãn lồng là cây thân leo, mềm, tròn, bên trong rỗng và được phủ bởi lông mềm thưa. Cây có các tua cuốn quấn quanh và thường mọc ra từ kẽ lá.Lá của cây nhãn lồng mọc so le và đơn lẻ. Chúng có chiều dài khoảng 6 – 8cm và rộng khoảng 10cm, chia thành 3 thùy và thùy giữa lớn hơn 2 thùy bên. Phiến lá có hình dạng trái tim và được bao phủ bởi lông mềm, gân lá có hình chân vịt, hai mặt có lông mịn, mặt dưới của lá thường xanh nhạt hơn mặt trên. Cuống lá có chiều dài khoảng 4 – 5cm.
Hoa có kích thước lớn, mọc riêng lẻ ở kẽ lá và màu trắng. Hoa là loại hoa lưỡng tính và có hình dạng đều. Bao hoa bao gồm 3 lá bắc, chúng tách rời và chia thành nhiều dải sợi nhỏ. Bao hoa còn bao gồm 5 lá đài màu xanh lục, mép viền trắng. Mỗi lá đài của cây lạc tiên có một phần phụ hình sừng nhọn ở mặt ngoài. Hoa 5 cánh rời, xếp xen kẽ với các lá đài, với phần giữa hoa có màu trắng pha tím. Lá đài màu trắng với gân xanh phía dưới và 3 gân chín. Một vòng tua bao gồm nhiều phần phụ của cánh hoa, có hình dạng như sợi chỉ và có màu tím. Ở giữa hoa có một cuống hình trụ mang 5 nhị, có bao phấn màu vàng đính lưng. Bầu nhụy bao gồm 3 lá noãn và bầu trên có 1 ô.
Quả của cây có hình dạng giống như “quả tương” và được bao bọc bởi lá bắc mạng lưới. Quả có dạng hình trứng, vỏ ngoài mỏng. Khi chưa chín, quả có màu xanh và vị chua, khi chín, quả chuyển sang màu vàng và có vị ngọt dịu. Bên trong quả có các hạt nhỏ và chất dịch. Quả dễ vỡ và nát, vì vậy cần cẩn thận khi thu hái và nhanh chóng sấy khô quả.
Mùa hoa của cây thường là từ tháng 5 đến tháng 7, và mùa quả từ tháng 8 đến tháng 10.
- Phân bố: Nhãn lồng là một loài cây mọc tự nhiên có phạm vi phân bố rộng. Cây được tìm thấy ở khắp các tỉnh trung du, vùng núi thấp (dưới 1000m) và đôi khi cả vùng đồng bằng. Việt Nam là một quốc gia có nguồn nhãn lồng dồi dào, đặc biệt ở các tỉnh như Bắc Giang, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang, Yên Bái, Phú Thọ, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình và một số tỉnh ở phía đông của dãy Trường Sơn. Ngoài Việt Nam, nhãn lồng cũng được tìm thấy ở Nam Trung Quốc, Lào, Campuchia và các nước Đông Nam Á khác. Mặc dù nhãn lồng được khai thác hàng năm để sử dụng trong thuốc, nhưng lượng khai thác không ảnh hưởng đáng kể đến nguồn dự trữ tự nhiên của cây. Tuy nhiên, cây bị đe dọa chủ yếu do nạn phá rừng để lấy đất canh tác.
Bộ phận dùng, thu hái:
- Bộ phận dùng: Toàn bộ phần trên mặt đất của cây nhãn lồng thu hái vào mùa xuân – hạ, phơi hay sấy khô.
- Thu hái: Nhãn lồng là một loại cây dễ trồng và có thể thu hoạch vào bất kỳ thời điểm trong năm, nhưng thường tốt nhất là vào mùa xuân. Sau khi thu hoạch, để thu được dược liệu chất lượng, ta nên loại bỏ các tạp chất, rửa sạch nhãn lồng và cắt thành từng đoạn nhỏ. Sau đó, nhãn lồng được phơi khô hoặc sấy khô để bảo quản trong thời gian dài.
Công dụng, cách dùng:
Công dụng
Theo Y học cổ truyền:
Tính vị, quy kinh
Toàn cây nhãn lồng có vị ngọt, hơi đắng, tính mát; Quả có vị ngọt, chua, tính bình, mùi thơm.
Quy kinh Tâm, Can.
Công năng, chủ trị
An thần, giải nhiệt, mát gan.
Chủ trị: Suy nhược thần kinh, tim hồi hộp, mất ngủ, ngủ mơ.
Theo Y học hiện đại:
- Tác dụng chống viêm
- Chống loãng xương
- Tác dụng chống loét và oxy hóa
- Tăng cường miễn dịch
Cách dùng
- Mỗi ngày dùng 20 – 40g nhãn lồng dưới dạng thuốc sắc. Ngoài ra có thể sử dụng cao lỏng, rượu thuốc, siro với liều lượng tương tự. Nên sử dụng trước khi đi ngủ.
- Ngọn non của cây nhãn lồng thường được mang đi luộc ăn vào buổi chiều hoặc trước khi ngủ vài giờ.
Lưu ý
Hiện chưa có bằng chứng cụ thể về việc sử dụng lạc tiên đối với những trường hợp sau:
- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú.
- Người chuẩn bị phẫu thuật: Việc sử dụng lạc tiên trước phẫu thuật có thể gây tác động đến quá trình phẫu thuật hoặc tương tác với thuốc gây mê. Việc ngừng sử dụng lạc tiên trước phẫu thuật là cần thiết để tránh các vấn đề không mong muốn.
Lạc tiên có thể tương tác với một số loại thuốc như thuốc an thần (phenobarbital, lorazepam…), thuốc chống đông (aspirin, clopidogrel)…
Một số lưu ý quan trọng khi sử dụng nhãn lồng:
- Sử dụng nhãn lồng theo liều lượng được quy định (gồm liều lượng cụ thể, tần suất sử dụng và thời gian sử dụng).
- Không được sử dụng dược liệu khi bị ẩm mốc hoặc có mùi lạ.
- Không tự ý kết hợp thuốc và thảo dược khác.
Khi sử dụng dược liệu nhãn lồng, bạn có thể xảy ra một số tác dụng phụ như rối loạn chức năng vận động, mệt mỏi, lo lắng, bồn chồn, không tỉnh táo, buồn nôn, nhịp tim nhanh bất thường và buồn ngủ. Nếu bạn trải qua bất kỳ tác dụng phụ nào sau khi sử dụng nhãn lồng, hãy ngừng sử dụng ngay lập tức và liên hệ với bác sĩ điều trị để được tư vấn và xử lý đúng cách.
