Tên khoa học:
Fructus Quisqualis Indica L
Tên khác:
Quả giun, sử quân, dây giun, quả nấc, mác giáo thun, mạy lăng cường,….
Họ thực vật:
Bàng (Combretaceae).
Nơi Bảo Tồn:
Trung Tâm Bảo Tồn Dược Liệu Mộc Châu – Viện Nghiên Cứu, Bảo Tồn và Phát Triển Cây Thuốc Việt.
Mô tả, phân bố
-
Mô tả: Sử quân tử là một loại cây thân leo, mọc tựa vào hàng rào hoặc cây khác. Lá hình trứng đầu nhọn, phía cuống hơi tròn, hình tim, rộng 4 – 5cm, dài 7 – 9cm. Lá đơn mọc đối, mép nguyên, cuống ngắn. Hoa hình ống dài 4 – 10cm, mọc thành chùm ở kẽ lá hoặc đầu cành, lúc đầu màu trắng, sau chuyển hồng và đỏ. Quả khô, dài 35mm, hình trứng nhọn. Vỏ quả dày khoảng 20mm, có 5 cạnh dọc hình 3 cạnh. Mỗi quả chứa một hạt dài, phía đầu hơi mỏng, phía dưới rộng và cũng có 5 đường sống chạy dọc.
Mùa hoa khoảng tháng 4 – 7 và quả chín vào tháng 8.
-
Phân bố: Thế giới: Sử quân tử có nguồn gốc từ châu Á và châu Phi; Việt Nam: Cây sử quân mọc hoang ở hầu hết các tỉnh miền Bắc và Trung nước ta. Hiện nay, cây còn được trồng làm cảnh ở khắp nơi vì cây xanh tốt quanh năm và cho hoa màu đỏ đẹp.
Bộ phận dùng, thu hái:
- Bộ phận dùng: Nhân hạt bên trong quả Sử quân tử.
- Thu hái: Hái quả chín, già lúc trời khô ráo về rồi phơi hoặc sấy khô nguyên quả để dễ bảo quản hơn. Khi dùng, đập vỡ vỏ quả và lấy nhân. Hoặc cũng có thể đập lấy nhân rồi sấy khô. Ở một số nơi, người dân còn đào rễ hoặc hái hoa để làm thuốc.
Công dụng, cách dùng:
Theo y học cổ truyền
Sử quân tử có vị ngọt, tính ôn, không độc, quy vào kinh đại trường, tỳ và vị.
Tác dụng: Trừ thấp nhiệt, sát trùng, tiêu thực, kiện tỳ vị và tiêu tích.
Chủ trị: Cam tích ở trẻ em, sát trùng và chữa khỏi chứng tả lỵ, tiểu tiện đục, cải thiện tỳ vị, chữa các bệnh lở và ngứa ở trẻ em, nhiễm giun đũa, đau bụng, ăn không tiêu…
Theo y học hiện đại
Tác dụng diệt giun
Muối kali của acid quisqualic chiết từ nhân hạt cho tác dụng diệt giun mạnh so với một số vị thuốc Đông y khác cũng có tác dụng này như bách bộ, quán chúng, hắc sửu, lôi toàn, xuyên luyện tử, ô dược, bạch sửu…
Độc tính
Trong thí nghiệm tiêm dưới da dung dịch nước sắc sử quân tử trên chuột, xuất hiện hiện tượng chuột mỏi mệt, hô hấp chậm lại và không đều, sau đó toàn thân co quắp, ngưng thở và chết nhưng tim vẫn còn co bóp nhẹ.
Tác dụng chống oxy hoá
Theo nghiên cứu của Shah A vào năm 2019, cho thấy chiết xuất từ hoa Sử quân tử có tác dụng chống oxy hóa mạnh. Bên cạnh đó, chiết xuất từ rễ, thân và lá cây cũng có tác dụng tương tự nhưng yếu hơn.
Tác dụng trị nấc
Nhân hạt Sử quân tử đã lột bỏ màng và cắt bỏ đầu dùng sống hoặc sắc uống có thể giảm nấc.
