Mã đề – Mô tả, Công dụng, Cách dùng

Plantago asiatica L.(Plantago major L. var. asiatica Decaisno).

Mã đề, Xa tiền, Xu ma, Nhã én dứt (Thái), Su mà (Tày), Nằng chấy mía (Dao)

Mã đề (Plantaginaceae)

Trung Tâm Bảo Tồn Dược Liệu Mộc Châu – Viện Nghiên Cứu, Bảo Tồn và Phát Triển Cây Thuốc Việt.

Mã để là loại cỏ sống lâu năm, thân ngăn, lá mọc thành cụm ở gốc, cuống dài, phiến lá hình thìa hay hình trứng, có gân dọc theo sống lá và . đồng quy ở ngọn và gốc lá. Hoa mọc thành bông, có cán dài, xuất phát từ kẽ lá. Hoa đều, lưỡng tính, đài 4, xếp chéo, hơi đính nhau ở gốc, tràng màu nâu tồn tại, gồm 4 thùy nằm xen kẽ ở giữa các lá đài. Nhị 4 chỉ nhị mảnh, dài, 2 lá noãn chứa nhiều tiểu noãn. Quả hộp trong chứa nhiều hạt màu nâu đen bóng.
Mã đề mọc hoang và được trồng tại nhiều nơi ở khắp nước ta. Muốn bảo đảm nhu cầu cần đặt vấn đề trồng. Trồng bằng hạt chọn ở những cây to khỏe, hạt mẫm đen. Thường trồng vào mùa xuân và mùa thu nhưng tốt nhất vào mùa thu.
Mã đề ưa đất tốt, ấm vừa phải, đất tốt cây rất to. Vào tháng 7-8 quả chín thì hái toàn cây đưa về phơi hay sấy khô, loại bỏ tạp chất. Muốn lấy hạt thì đập và giũ lấy hạt, rây qua rây rồi phơi khô. Không phải chế biến gì đặc biệt. Khi dùng lá, có thể hái gần như quanh năm, có thể dùng tươi hay khô.

Bộ phận dùng: Lá và hạt. Lá mọc ở dưới gốc và có cuống ngắn. Phiến lá có gân dọc sống, hình thìa hoặc trứng. Quả hộp chứa hạt màu nâu đen bóng. Thông thường, mỗi quả mã đề có khoảng 8 – 20 hạt
Mã đề ưa đất tốt, ấm vừa phải, đất tốt cây rất to. Vào tháng 7-8 quả chín thì hái toàn cây đưa về phơi hay sấy khô, loại bỏ tạp chất. Muốn lấy hạt thì đập và giũ lấy hạt, rây qua rây rồi phơi khô. Không phải chế biến gì đặc biệt. Khi dùng lá, có thể hái gần như quanh năm, có thể dùng tươi hay khô.

Theo y học cổ truyền

Lá mã đề có vị nhạt, tính mát.

Hạt có vị ngọt nhạt, nhớt, tính mát vào 4 kinh: can, phế, thận, tiểu tràng, có tác dụng thanh nhiệt, lợi phế, tiêu thũng, thông tiểu tiện.
Theo y học hiện đại

Mã đề dùng chữa ho lâu ngày, viêm khí quản, viêm thận và bàng quang, bí tiểu trên, tiểu tiện ra máu hoặc ra sỏi, phù thũng, đau mắt sung đỏ, tiêu chảy, lỵ, chảy máu cam, ra nhiều mồ hôi.

Mỗi ngày uống 10-20g toàn cây hoặc 6-12g hạt dưới dạng thuốc sắc.

Khi dùng làm thuốc ho cho trẻ em, mã đề có nhược điểm gây đái dầm.

Dùng ngoài, mã đề tươi giã nát đắp làm mụn nhọt chóng vỡ, mau lành.

Để chữa bỏng, lấy cao đặc mã đề đắp lên vết thương băng lại, mỗi ngày thay 1 lần

Kiêng kỵ: Phụ nữ có thai nên cẩn trọng. Người già thận kém, đái đêm nhiều không nên dùng.
Có thể dùng mã đề giã hoặc nấu nước uống. Liều dùng còn tùy thuộc vào loại bệnh của từng đối tượng.

Những đối tượng sau không nên sử dụng mã đề chữa bệnh, tránh gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe: